قهوه‌های عربیکا و روبوستا بر بازار جهانی قهوه تسلط دارند و تقریباً 100٪ از کل قهوه‌های فروخته‌شده در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند. باوجوداین، 122 گونه شناخته‌شده دیگر در تیره قهوه وجود دارد، اما این‌ها تأثیر چندانی در صنایع گسترده ندارند. بااین‌وجود، به دلیل جنگل‌زدایی و تأثیر تغییرات آب و هوایی، 60٪ از تمام گونه‌های قهوه در معرض تهدید قرار دارند، برخی به دنبال این گونه‌های ناشناخته دیگر هستند تا امنیت بیشتری در صنعت ایجاد کنند. یکی از این گونه‌های کمتر شناخته‌شده دیگر قهوه استنوفیلا است که در غیر این صورت به‌عنوان «قهوه مرتفع» شناخته می‌شود که از تپه‌های سیرالئون و کشورهای همسایه سرچشمه می‌گیرد.
درباره قهوه استنوفیلا اطلاعات کمی در دست است. بااین‌حال، ما با دو محقق در مورد تاریخچه و توانایی آن در حمایت از بازار جهانی قهوه صحبت کردیم. ادامه مطلب را بخوانید تا از صحبت‌های آن‌ها مطلع شوید.
منشأ و تاریخچه قهوه استنوفیلا
قهوه استنوفیلا اولین بار به‌طور رسمی در قرن نوزدهم شناسایی شد، صدها سال پس‌ازاینکه مردم تجارت عربیکا و روبوستا را شروع کردند.
جرمی هاگر استاد زراعت شناسی در دانشگاه گرینویچ لندن می‌گوید: «قهوه استنوفیلا طور علمی در سال 1834 توصیف شد … در آن زمان در سیرالئون کشت می‌شد.»
وی افزود: «گزارش‌هایی از باغ گیاه‌شناسی سلطنتی، كیو و مقامات انگلیسی در فریتاون، سیرالئون وجود دارد كه قهوه استنوفیلا تا دهه 1890 از سیرالئون كشت و صادر شده است. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که از اوایل دهه 1900 نیز در گینه کشت‌شده است.»
آرون دیویس رئیس تحقیقات قهوه در باغ گیاه‌شناسی رویال، کیو است. او با همکاری جرمی در نوشتن کتاب Lost and Found: Coffea stenophylla و C. affinis، از گونه‌های فراموش‌شده قهوه آفریقای غربی نوشت.
صادرات قهوه استنوفیلا
در این مقاله، وی خاطرنشان كرد كه استنوفیلا در اواخر قرن نوزدهم در هر دو گینه و سیرالئون به‌طور گسترده‌ای كشت می‌شد. ازآنجا محصول تا حد زیادی به فرانسه صادر می‌شد.
در آن زمان، صادرکنندگان فرانسوی قیمت‌های بالایی برای استنوفیلا پرداخت می‌کردند. مردم محلی که این گونه‌ها را در سیرالئون نوشیدند، مشخصات مطبوعی مطلوبی را گزارش کردند، درحالی‌که باغ گیاه‌شناسی سلطنتی اشاره کرد که این گونه‌ها توانایی رقابت با عربیکا را دارند.
سرانجام، قهوه استنوفیلا در امتداد ساحل غربی آفریقا راه خود را باز کرد و خیلی زود در سواحل شرقی نیز ظاهر شد. هارون می‌نویسد: «این گیاه همچنین در غنا، سنگال (جایی که به قهوه سنگال معروف بود)، [ساحل‌عاج] احتمالاً با مداخله زودهنگام پرتغالی‌ها و اوگاندا کشت می‌شد.»
بااین‌حال، علیرغم این محبوبیت، استنوفیلا باگذشت زمان در یک نقطه‌ضعف قرار گرفت. این گیاه در مقایسه با عربیکا و روبوستا می‌تواند زمان بیشتری برای رسیدن کامل داشته باشد و از تولید کمتری برخوردار است.
جرمی به من می‌گوید، رقابت طبیعی در بازار قهوه به‌احتمال‌زیاد دلیل فراموش‌شدن این گونه است.
«پس از [اواخر قرن نوزدهم]، کشت آن کاهش یافت، اما ما تصور می‌کنیم که این امر به دلیل معرفی قهوه روبوستا توسط مقامات استعماری بوده است که گونه‌ای پربارتر است.»
مشخصات گیاه و شرایط رشد
آرون و جرمی در بازدیدهای تحقیقاتی خود از سیرالئون بین سال‌های 2017 و 2019 به سراسر کشور سفر کردند تا استنوفیلا را در طبیعت و مزارع ردیابی کنند.
کارهای میدانی اولیه ناموفق بود و خیلی زود متوجه شدند که با یک گیاه بسیار کمیاب روبرو هستند.
آخرین مشاهده رسمی استنوفیلا در سیرالئون در سال 1954 بود.
در سال 2019، آرون و همکارانش در Kew به‌طور رسمی این‌گونه را به‌عنوان تهدید به انقراض در طبیعت ذکر کردند.
این مقاله خاطرنشان می‌کند که در اواخر سال 2019 در جنگل ذخیره‌گاه Kasewe، منطقه مویامبا، آن‌ها یک گیاه نابالغ «استریل (بدون گل و میوه)» یافتند،
درحالی‌که آن‌ها «جمعیت کمی (با درختان بالغ تا هفت متر قد)» گونه‌های موجود در منطقه جنگلی تپه‌های کامبوی.
گیاه قهوه استنوفیلا بین 200 تا 700 مترمربع رشد می‌کند و چرخه رشد آن ارتباط نزدیکی با میزان بارندگی در منطقه دارد.
در فصول خشک‌تر، استنوفیلا وارد حالت خواب تقریباً می‌شود تا زمانی که بارندگی باعث تحریک گلدهی و رشد رویشی شود.
مشخصات گیاه
گل‌های آن به شکل ستاره دارای هفت تا نه لوب سفید و گلبرگ مانند است (عربیکا و روبوستا معمولاً دارای پنج لوب هستند) و برگ‌های آن مشخص است، همان‌طور که جرمی توضیح می‌دهد.
وی می‌گوید: «یكی از نام‌های معمول قهوه استنوفیلا «قهوه برگ باریك» است.
این بدان دلیل است که یکی از ویژگی‌های متمایز آن، برگ‌های باریک با نوک‌های بلند است.»
وی افزود: «یکی دیگر از ویژگی‌های متمایز این است که میوه‌ها هنگام رسیدن سیاه هستند»
که یک ویژگی مفید برای شناسایی گیاهان استنوفیلا در طبیعت است.
میوه گیاه قهوه استنوفیلا به مدت شش تا هشت هفته بسیار آهسته رشد می‌کند. بعدازاین، آن‌ها خیلی سریع اندازه می‌شوند و محتوای آب آن‌ها می‌تواند تا 85٪ افزایش یابد.
دانه‌های داخل میوه 30 تا 35 هفته دیگر طول می‌کشد تا کاملاً بالغ شوند.
بااین‌حال، گیاهان استنوفیلا ممکن است مقاومت بیشتری نسبت به خشکسالی نسبت به سایر گونه‌های اصلی محصول قهوه داشته باشند،
همان‌طور که با شرایط رشد نشان می‌دهد گیاه در مناطق دیگر آفریقای غربی گیاه به‌طور طبیعی پیدا شده است.
آرون می‌نویسد: «در ساحل‌عاج (در جنگل ایرا)، قهوه استنوفیلا در قسمت‌های خشک تپه‌ها اتفاق می‌افتد.
در همان مکان، قهوه استنوفیلا و قهوه لیبریکا در دره‌ها (به‌عنوان‌مثال، مناطق پایین‌تر و مرطوب) پیدا شدند.»
«مکان‌های این‌گونه در ساحل‌عاج به‌طورکلی خشک‌تر از سیرالئون است، با بارندگی در منطقه 1500 – 1،700 میلی‌متر در سال، یک‌فصل خشک 3–4 ماه و میانگین دمای سالانه 25.5 درجه سانتی‌گراد.»
وضعیت قهوه استنوفیلا در حال حاضر
امروزه جدا از چند گیاه در مجموعه‌های تحقیقاتی، گیاه قهوه استنوفیلا مورد پرورش یا کشت قرار نمی‌گیرد. هارون: «صادرات قهوه استنوفیلا در سیرالئون و گینه به حدود سه تا پنج‌تن (3000 تا 5000 کیلوگرم) در سال می‌رسد، اگرچه این مقدار قهوه مصرفی در این کشورهای تولیدکننده را شامل نمی‌شود.»
وی می‌افزاید: «به نظر می‌رسد قهوه استنوفیلا حداقل تا دهه 1920 از ویژگی‌های بارز کشاورزی در سیرالئون بوده است، اما ممکن است پس‌ازآن زمان روند نزولی داشته باشد، شاید به دلیل کاهش قیمت قهوه.» آخرین گزارش‌های مربوط به کشت آن در آفریقای غربی مربوط به دهه 1980 است، زمانی که مشاهدات نادر از کشت در مقیاس کوچک در نزدیکی خانه‌ها انجام شد.
امروزه سیرالئون فقط 0.04٪ از سهم بازار جهانی قهوه را دارد، اما تولید آن‌ها فقط از قهوه روبوستا و لیبریکا حاصل می‌شود.
قبل از شروع جنگ داخلی در این کشور در سال 1991، حدود 25000 تن قهوه در سال تولید می‌شد.
امروز، این تعداد کمتر از 10 درصد از آنچه در 30 سال پیش بود – حدود 2000 تن در سال است.
استفاده برای اهداف تحقیقاتی
در طول قرن 20 با کاهش تولید، قهوه استنوفیلا بیشتر برای اهداف تحقیقاتی استفاده می‌شد.
بااین‌حال، آرون خاطرنشان می‌کند که هنوز اطلاعات کمی در مورد این گونه و به‌ویژه عملکرد زراعی و ویژگی‌های حسی آن شناخته شده است.
« قهوه استنوفیلا در شرایط معاصر مورد ارزیابی حسی یا زراعی قرار نگرفته است.
علیرغم کمبود درک ما از این گونه‌ها، شواهد موجود … برای اطمینان از تحقیقات بیشتر کافی است.»
گزارش‌های تاریخی ادعا می‌کنند که عطروطعم استنوفیلا با کیفیت بالا است.
اخیراً، منابع حکایتی ادعا می‌کنند که این‌گونه طعم ملایمی دارد و هنگام دم آن طعم و مزه‌ای چای مانند دارد.
امروزه بیشتر بذرهای موجود در سیرالئون برای پرورش این‌گونه مورداستفاده قرارگرفته است تا بتوان آن را محافظت و مجدداً معرفی کرد.
آرون و جرمی به من گفتند که این کاری است که آن‌ها امیدوارند در طی سال‌های آینده با شرکای خود در سیرالئون پیشرفت کنند.
آیا گونه‌ها از نظر اقتصادی قابل رشد هستند؟
فقط 36٪ از زمین‌های قابل کشت در سیرالئون زیر کشت است، اما بخش کشاورزی این کشور 68٪ از کل جمعیت را به کار می‌گیرد.
حتی در این صورت، تخمین زده می‌شود که جنگل‌های بالغ تنها 5٪ از کشور را پوشش می‌دهد.
بیشتر مزارع تولید قهوه به‌شدت احتیاج به بازسازی دارند و جنگ داخلی بسیاری از کشاورزان و خانواده‌های آن‌ها را آواره کرده است.
فراتر از این، زیرساخت‌های مناسب برای تولید قهوه نیز وجود ندارد و به‌طور مرتب برای هر کیلوگرم کمتر از 1 دلار حقوق به کشاورزان پرداخت می‌شود.
این بدان معنی است که انگیزه کمی برای کشاورزان برای پرورش هر نوع قهوه وجود دارد، چه رسد به گونه‌ای که اکثر مردم از آن اطلاع ندارند.
جرمی می‌گوید: «در حال حاضر هیچ مشوقی برای پرورش این گونه برای کشاورزان وجود ندارد.
بااین‌حال، اطمینان از اینکه این گونه از پتانسیل اقتصادی مورد انتظار ما برخوردار است، بسیار زود است.»
یکی از همکاران سیرالئونی از جرمی و آرون، دانیل سرمو، تلاش کرده است تا آگاهی در مورد قهوه استنوفیلا را در میان کشاورزان افزایش دهد،
به‌ویژه بر تفاوت‌های دیداری آن در مقایسه با سایر گونه‌ها تمرکز دارد.
جرمی برای من توضیح داد که تعیین سودآوری برای هر نوع محصول جدید قهوه یک فرآیند طولانی و طاقت فرسا است.
وی توضیح می‌دهد: «به‌عنوان یک محصول چندساله، کاشت اولین مزارع آزمایشی و تولید آن‌ها احتمالاً پنج سال طول می‌کشد.»
«[پس‌ازآن]، ما می‌توانیم ارزیابی آن را به‌صورت زراعی آغاز کنیم و تعیین کنیم که تولید این گونه برای کشاورزان سودآور است.»
آیا قهوه استنوفیلا پتانسیلی برای بازار گسترده دارد؟
تحقیقات انجام‌شده توسط آرون و همکارانش از سال 2012 در باغ گیاه‌شناسی سلطنتی، کیو، به این نتیجه رسیده است که در دهه‌های بعدی، رشد گیاهان عربیکا در بسیاری از مناطق غیرممکن است. اگر می‌خواهیم رشد صنعت قهوه را در آینده ببینیم، مهم است که سایر گونه‌های قهوه را برای انطباق با تغییرات اقلیمی بررسی و از آن‌ها یاد بگیریم.
قهوه استنوفیلا می‌تواند بخشی از راه‌حل در پاسخ به تغییر شدید آب‌وهوا در امتداد کمربند قهوه باشد. مقاله آرون و جرمی اشاره می‌کند که « گزارش‌شده است که قهوه استنوفیلا در برابر شرایط خشک مقاومت می‌کند و همچنین در مقایسه با گونه‌های اصلی محصول ممکن است در برابر درجه حرارت بالا و بارندگی کم مقاومت زیادی داشته باشد.»
بقای این گونه
بااین‌حال، آن‌ها همچنین توجه دارند که مواردی در مورد بقای این‌گونه در طبیعت وجود دارد.
آرون می‌نویسد: «در تپه‌های کاسوه … ما فقط توانستیم یک گیاه واحد را در منطقه‌ای از جنگل‌زدایی بالا پیدا کنیم.»
«در تپه‌های كامبوی … ما جمعیت كمی را پیدا كردیم، كه هنوز تعداد آن‌ها مشخص نیست،
اما تهدیدهای مداوم برای ورود به سیستم، تجاوز به انسان و استخراج صنایع‌دستی طلا وجود دارد.»
مقاله آرون و جرمی نیز وجود ترکیبی بین استنوفیلا و لیبریکا را تأیید می‌کند و توجه داشته باشید که این گیاه ازنظر استثنایی مقاوم، موردتوجه بیشتری قرار می‌گیرد.
جرمی تأیید می‌کند که به لطف درک ویژه بخش قهوه از انحصار و نادر بودن در قهوه، در میان رستری‌ها و کافه‌های ماجراجو برای این گونه بالقوه وجود دارد.
وی می‌گوید:
«با توجه به علاقه بالقوه به ویژگی‌های حسی برتر، علاقه‌مندی قابل‌توجه خریداران به قهوه استنوفیلا برای تهیه نمونه‌های این قهوه وجود داشته است.»
درنتیجه تأثیر تغییرات آب و هوایی بر تولیدکنندگان قهوه و جوامع آن‌ها، محققان در سراسر جهان برای کاهش تأثیر تغییر دما و محیط به برنامه‌های تحقیقاتی جدید و ابتکاری روی آورده‌اند.
حتی اگر این گونه‌ها به‌طور گسترده توسط تولیدکنندگان قهوه پذیرفته نشوند، امکان ایجاد هیبریدهای میان گونه‌ای درزمانی که تغییر اقلیم یک تهدید واقعی است، فوق‌العاده هیجان‌انگیز است.